چرا سمع در قران مفرد است

در سوره مالک آیه 23 «او کسی است که شما را آفرید و شنوایی و شنوایی و بهره‌مندی به شما داد». چرا شنیدن مفرد و دیدن و بهره بردن جمع است؟ دلیل ش چیه؟

در پاسخ به این سؤال دلایل متعددی ذکر شد: – دلیل اینکه مفرد «همان» آورده شده، اما جمع «ابصار و افده» این است که «همان» مصدر است و به معنای «شنیدن» است که بسته نمی شود. جمع. (1) – مصدر به معنای کم و زیاد است و نیازی به جمع ندارد. (2) – “همان” گاه به صورت اسم جمع به کار می رود و اسم های جمع به معنای جمع است و لازم نیست (3) – دیدن و تفکر متفاوت است. هرکس در مورد چیزها و حوادث و غیره فکر و اندیشه می کند، اما گوش دادن به آیات قرآن برای همه یکسان است، هر چند فکر و درک آن که کار دل و عقل است یا متفاوت است. از این رو، دیدن و اندیشیدن به دلیل کثرت به کثرت اشخاص با هم جمع شده است، ولی سمع که برای همه یکسان است، مفرد ذکر شده است. فوق العاده تر است و به خاطر همین تفاوت «قلوب و ابصار» به صورت جمع آمده، اما «مخاطب» به صورت مفرد آمده است. (5)

سرنخ:

1. سید عبدالحسین طیب، عتب البیان، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر اسلام، 1378ق، ج1. 13، ص. 113.

2. مکارم شیرازی، تفسیر النشون، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1374، چاپ 32، ج1، ص90.

3. قبلی.

4. ابن عاشور، تحریر و التنویر، جلد 1، صفحه 252.

5. مثال، تفسیر قبلی.

برای مشاهده مقاله در موضوع اصلی کلیک کنید

چرا در آیه مورد بحث «قلب» و «بصر» به صورت جمع آمده، اما «سمع» به صورت مفرد آمده است؟ برخی از مفسران این تفاوت را منطقی می دانند و برخی آن را عاقلانه نمی دانند. در این یادداشت به برخی از این دیدگاه ها اشاره شده است.

کلمه سماع در قرآن همیشه مفرد است، یعنی به صورت جمع (اسماء) نیامده است، اما «قلب» و «بصر» گاهی مانند آیه مورد بحث به صورت جمع آمده و گاهی در مفرد: «و منتهی الاعلی». «سمع و قلب و چشمش کور است».[1]

شیخ طوسی در تفسیر «طبیان» از نویسنده مشهوری چنین نقل می کند: دلیل تکیّت «سمع» یکی از دو چیز است:

1. این که شنیدن گاهی به صورت اسم جمع به کار می رود و می دانیم که معنای جمع در اسم جمع است و نیازی به جمع ندارد.

2. این که «حتی» می تواند معنای مصدر داشته باشد و مصدر هم به معنای کم و هم بیشتر است، لذا اضافه آن لازم نیست.[2]

صاحب تفسیر جاجم الجمع معتقد است; بشنو، چون مصدر است و عموماً مصدر منقطع نیست; لذا در مفرد به آن اشاره شده است.[3]

البته این تفاوت ذائقه و جنبه علمی دارد و به این دلیل است که تنوع ادراکات قلبی و مشاهدات چشمی از «شنیده» بیشتر است; به همین دلیل، قلوب و ابصار به صورت جمع، اما «سمع» به صورت مفرد ذکر شده است.[4]

پس این نکته نیز قابل توجه است: دلیل خاصی وجود ندارد که در این آیه قلب و بینایی جمع و سماع مفرد و قلب قبل از شنیدن ذکر شده است. زیرا در آیات دیگر قرآن خلاف این را می بینیم. بنابراین جمع و مجرد این الفاظ یا مقدمه و تأخیر آنها برای تنوع در بیان مطالب است.[5] پس لزومی ندارد که جمع و افراد این الفاظ یا مقدمه و تأخیر آنها حکمت و سرّی داشته باشد که اگر نفهمیم این مقدمات و تأخیرها یا مفرد و اضافات غیر ضروری محسوب می شود.

[1] جاثیه، 23 ساله.

[2] طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 64، دار احیاء التراث العربی، بیروت.

[3] طبرسی، فضل بن حسن، جامع الجامع، مترجمان، ج 1، ص 138. 1، ص. 26، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، چاپ دوم، 1377.

[4] الف. ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر النشون، ج 1، ص 88-89، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1374ش. درویش، محی الدین، اعراب القرآن و بیانه، ح 1، ص 29، دارال ارشد، شام، چاپ چهارم، 1415ق.

[5] جعفری، یعقوب، کوثر، ج 1، ص 55، بی جا، بی تا.