چطور فعل ماضی را به مضارع تبدیل کنیم

این یک فعل فعل است که نشان دهنده انجام کاری در زمان حال است.

افعال فعلی در فارسی به شرح زیر است:

من خواهم کرد من خواهم کرد من خواهم کرد من خواهم کرد

در زبان فارسی «می» در ابتدای افعال مضارع قرار می گیرد که نشان می دهد این افعال مضارع هستند، در عربی حروف در ابتدای افعال قرار می گیرند که نشان می دهد این افعال مضارع هستند، این حروف. “a”، t، y، n” (حروف همخوان)

برای آشنایی با این افعال از حروف صرف استفاده می کنیم:

یذهاب: فعل مفرد مذکر غایب است

یذهبان: این دو مرد می روند، حال جمع مذکر غایب است.

یازهبون: این مردان در حال خروج هستند، مذکر جمع مذکر غایب

تهابو: فعل مفرد مؤنث غایب است

تهذهبان: این دو زن خواهند

یذبنا: این زنها می روند، فعل غایب

تهابو: به مفرد مذکر می روید گیرنده

تازه بان: هر دو به مشنای مخاطبان مرد می روید

طاهابون: شما مردها سراغ مخاطب مرد می روید

تهذهبین (تو برو) مفرد مؤنث مخاطب

تازه بان: (شما دو زن با همکار زن ملاقات خواهید کرد

تازه‌بنا: شما خانم‌ها سراغ مخاطبان زن می‌روید

آذهب: من می روم، حاضر متکلم کلامی

نداب: می رویم، فعل متکلم با دیگران

همانطور که متوجه شدید، در ابتدای تمام این 14 شکل افعال جزء، یکی از چهار حرف “الف، ت، ی، ن” قرار دارد، حرف “ی” در ابتدای افعال مضارع وجود ندارد و حرف «ت» در ابتدای افعال مفعولی و حروف «الف» و «ن» به ترتیب در ابتدای متکلم وحاده و متکلم معلق قرار دارند.

۳۸۲۸۱ بازدید

آخرین به‌روزرسانی:
۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۲

زمان مطالعه:
۱۶ دقیقه

در درس های قبلی در مجله فرادرس با فعل و ساختار آن آشنا شدیم. در این آموزش قصد داریم انواع افعال فارسی را معرفی کنیم. برای آشنایی با مفاهیم اولیه فعل پیشنهاد می کنیم آموزش “فعل چیست و انواع آن چیست؟” | به زبان ساده بخوانید.

فهرست مطالب این نوشته

شناسه فعل چیست؟

قبل از تبیین انواع فعل فارسی از جنبه های مختلف، باید با دو مفهوم فعل و شناسه فعل آشنا شویم. شش صورت فعل آوردن را در نظر بگیرید: می توان دید که جزء ثابت «آوردن» در همه حالات بدون تغییر وجود دارد. ما این قسمت ثابت را «فاعل فعل» یا «فعل فعل» می نامیم. در واقع فاعل حاوی معنای اصلی فعل است.

اما آن قسمت از شش صورت فوق فعل که تغییر می کند و از بین آنها می توان شخص و مفرد یا جمع فعل را تشخیص داد «مشخص فعل» می گویند.

گذشته و حال چیست؟

دیدیم که فاعل فعل در صیغه های مختلف یکسان است و تغییر نمی کند. هر فعل دارای دو بند است که با هر یک از آنها مجموعه ای از صرف ساخته می شود.

مثلاً فعل «آوردن» را در نظر بگیرید. برخی از صرف این فعل عبارتند از:

دسته اول: آوردم، آوردم، آوردم، آوردم

دسته دوم: بیاورم، بیاورم، بیاورم

همانطور که مشاهده می شود در افعال دسته اول « آوردن » و در افعال دسته دوم « آوردن » ثابت است. «آورد» افعال زمان گذشته را می سازد و «آوار» برای زمان حال و آینده استفاده می شود. از این رو افعال دسته اول را «مضارع» و افعال دسته دوم را «فعل» می نامیم. فعل ماضی سوم شخص مفرد ماضی فعل است. فاعل نیز با واجب ساختن فعل و انداختن «ب» از ابتدای آن به دست می آید.

در نهایت در برخی از صیغه های فعل یک «جزء قبل» دارد که «می» و «ب» است. بنابراین، اگر بخواهیم ساختار فعل های «گفتم» و «گرفتن» را بنویسیم، به صورت زیر است:

گفتم: (می: مضارع) + (گفت: بن) + (-م: شناسه)

بگیرید: (روی: bin) + (-m: شناسه) + (b-: جزء قبلی)

انواع افعال فارسی از نظر مفرد و جمع بودن

ما می‌توانیم افعال را به خودمان، مخاطبانمان یا کسی که حضور ندارد نسبت دهیم. افعال مربوط به این مخاطبان را به ترتیب اول شخص، دوم شخص و سوم شخص می نامیم. برای مثال داریم:

«گفتم» اول شخص است.

«بردار» نفر دوم است.

بردند نفر سوم است.

افعال اول شخص، دوم شخص و سوم شخص را می توان در مورد یک شخص یا چند نفر بیان کرد. حالي را كه فقط براي يك نفر بيان مي كنند «فعل مفرد» و از طرفي حالي را كه به بيش از يك نفر نسبت مي دهند «فعل جمع» مي گويند.

بنابراین با این شش صورت حال مواجه خواهیم شد: اول شخص مفرد، دوم شخص مفرد، سوم شخص مفرد، اول شخص جمع، دوم شخص جمع، سوم شخص جمع. مثلاً فعل «آوردن» به این شش صورت نوشته می شود: واردم، واردی، وارد، واردم، وارد، واردان.

انواع افعال فارسی از نظر زمان

انواع افعال فارسی به سه دسته افعال گذشته، حال و آینده تقسیم می شوند. در ادامه به معرفی هر یک از آنها می پردازیم.

انواع افعال در گذشته

انواع ماضی فارسی عبارتند از: ماضی ساده، مضارع، ماضی استمراری، مضارع استمراری، ماضی غیر محتمل، مضارع، مضارع، ماضی استمراری (بتن)، ماضی بتن.

فعل ماضی ساده

افعال ماضی بسیط یا مطلق یا ماضی بسیط (به جز در سوم شخص مفرد که عین مضارع فعل و بدون شناسه است) از فعل ماضی و معرف تشکیل شده است. این افعال عبارتند از:

صیغه
ساخت
مثال

اول شخص مفرد
بن ماضی + ـَ‌ م
بردم

دوم شخص مفرد
بن ماضی + ـ ی
بردی

سوم شخص مفرد
بن ماضی
برد

اول شخص جمع
بن ماضی + ـ یم
بردیم

دوم شخص جمع
بن ماضی + ـ ید
بردید

سوم شخص جمع
بن ماضی + ـَ‌ ند
بردند

گذشته ساده در موارد زیر استفاده می شود:

بیان انجام کاری در گذشته به طور مطلق و بدون توجه به مواردی مانند فاصله و نزدیکی زمان، تکرار و غیره. :

احمد کتابها را گرفت.

دیروز برگشتم

بیان انجام کار در حال یا آینده:

تو دیگر نمی آیی، من کتاب ها را گرفتم (دارم می برم).

اگر امشب نیایند، کتاب ها را می برم.

به جای ماضی استمراری در افعال «بودن» و «داشتن»:

خیلی وقت بود که به خانه ما نیامده بود.

هر روز غمگین بودم اما به کسی نگفتم.

بیان ماضی استمراری با فعل کمی داشتن:

من می آمدم، تو می آمدی و…

بیان زمان گذشته غیر محتمل با فعل کمکی “بودن”:

گفتم تو گفتی و…

فعل ماضی نقلی

فعل ماضی از صفت مفعول و افعال کمکی (am، e، ist، am، id، و) تشکیل شده است. صفت مضارع از فعل ماضی با افزودن e (-e) ساخته می شود. برای آشنایی بیشتر با مفعول صفت، مقاله صفت چیست؟ توضیح داده شده و انواع آن کدام است؟ “به زبان ساده” را بخوانید.

جدول ساخت و ساز گذشته متعدی به شرح زیر است:

صیغه
ساخت
مثال

اول شخص مفرد
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + ام
برده‌ام

دوم شخص مفرد
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + ای
برده‌ای

سوم شخص مفرد
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + است
برده است

اول شخص جمع
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + ایم
برده‌ایم

دوم شخص جمع
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + اید
برده‌اید

سوم شخص جمع
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + اند
برده‌اند

فعل ماضی در موارد زیر استفاده می شود:

بیان انجام کاری که در گذشته شروع شده و ادامه دارد:

مهمانان آمده اند.

معلم در کلاس نشسته است.

چیزی که او را صبور می کرد این بود که اشتباهات دیگران را نادیده می گرفت.

برای بیان انجام کاری که در گذشته اتفاق افتاده و اثر آن تا کنون باقی مانده است:

خواندن کتابی که به احمد دادم تاثیر زیادی روی او گذاشت.

بیان کاری که انجام نشده، اما انتظار می رود انجام شود:

سعید خانه را ترک کرده، اما هنوز برای دریافت نامه اش نیامده است.

این پروژه ها هنوز افتتاح نشده است.

به جای فعل ماضی:

شاید نامه رسیده باشد.

بیان گذشته روایی عینی (مستمر) با افعال کمکی مصدر داشتن:

رضا آمد.

بیان گذشته با افعال کمکی مصدر “to be”:

من آمدم

علاوه بر افعال «شنیدن»، «فهمیدن» و غیر آن، که متکلم فعل «اشرف» را ندارد که پیش آید:

فهمیدم که رفت و همه چیز را کف دست استاد گذاشت.

دیدم کتابم را گرفت و دوباره گذاشت.

فعل ماضی استمراری

ساختار فعل گذشته استمراری شبیه به زمان گذشته است که در ابتدا “می” اضافه شده است.

جدول ساخت فعل گذشته استمراری به شرح زیر است:

صیغه
ساخت
مثال

اول شخص مفرد
می + ماضی ساده (اول شخص مفرد)
می‌بردم

دوم شخص مفرد
می + ماضی ساده (دوم شخص مفرد)
می‌بردی

سوم شخص مفرد
می + ماضی ساده (سوم شخص مفرد)
می‌برد

اول شخص جمع
می + ماضی ساده (اول شخص جمع)
می‌بردیم

دوم شخص جمع
می + ماضی ساده (دوم شخص جمع)
می‌بردید

سوم شخص جمع
می + ماضی ساده (سوم شخص جمع)
می‌بردند

گذشته استمراری در موارد زیر استفاده می شود:

با بیان وقوع اتفاقی که در گذشته رخ داده است و ادامه داد:

بعد از بازدید از روستای ما مدتی استراحت می کرد.

عبارت فعلی که در گذشته چندین بار تکرار شده است:

آن چند روزی که از خانه دور بودم، دفتر روزانه ام را می نوشتم.

بیان عادت در گذشته:

بعد از صبحانه دراز می کشی و می خوابی.

یک عبارت نشان می دهد که فعل دیگری در زمان وقوع آن رخ داده است:

مدیر در حال صحبت با تلفن بود که وارد اتاقش شدم.

به جای فعل واجب:

من می خواهم کتاب را بردارم.

به جای فعل واجب، با بیان میل و دیگران:

من دیروز پستچی را دیدم. دوست دارم نامه من را هم بیاورد.

فعل ماضی نقلی مستمر

فعل متعدی گذشته استمراری از “can” به اضافه فعل متعدی گذشته تشکیل شده است.

جدول زیر ساخت فعل متعدی گذشته استمراری را برای صیغه های مختلف نشان می دهد:

صیغه
ساخت
مثال

اول شخص مفرد
می + ماضی ساده (اول شخص مفرد)
می‌برده‌ام

دوم شخص مفرد
می + ماضی ساده (دوم شخص مفرد)
می‌برده‌ای

سوم شخص مفرد
می + ماضی ساده (سوم شخص مفرد)
می‌برده‌ است

اول شخص جمع
می + ماضی ساده (اول شخص جمع)
می‌برده‌ایم

دوم شخص جمع
می + ماضی ساده (دوم شخص جمع)
می‌برده‌اید

سوم شخص جمع
می + ماضی ساده (سوم شخص جمع)
می‌برده‌اند

متعدی گذشته استمراری به طور کلی برای موارد زیر استفاده می شود:

این فعل معمولاً زمانی استفاده می شود که ترکیبی بین استفاده های گذشته متعدی و گذشته استمراری مورد نظر باشد:

فیلسوفان درباره آن بحث کرده اند.

فعل ماضی بعید

فعل در ماضی غیر محتمل (دور) از ترکیب صفت مفعول (مضارع به اضافه e) و ماضی ساده «بودن» به وجود می آید.

جدول زیر ساخت زمان گذشته غیر محتمل را برای صیغه های مختلف نشان می دهد:

صیغه
ساخت
مثال

اول شخص مفرد
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + بودم
برده بودم

دوم شخص مفرد
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + بودی
برده بودی

سوم شخص مفرد
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + بود
برده بود

اول شخص جمع
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + بودیم
برده بودیم

دوم شخص جمع
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + بودید
برده بودید

سوم شخص جمع
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + بودند
برده بودند

زمان گذشته غیر محتمل در موارد زیر استفاده می شود:

بیان چیزی که در گذشته های دور اتفاق افتاده است:

سال ها پیش دکتری به این روستا آمد.

عبارت فعلی که قبل از فعل دیگر آمده است:

در سالن انتظار نشسته بودم که آقای اکبری وارد شد.

هر چه تلاش کردم، چهره اش را به خاطر نداشتم. من فراموش کرده ام

دکتر پرویز ناتل خانلری، نویسنده اولین دستور زبان فارسی بر پایه زبان‌شناسی در ایران

فعل ماضی ابعد

فعل ماضی د پلاس (بعد) از ترکیب صفت مفعول (مضارع بعلاوه e) و مضارع متعدی «بودن» تشکیل می شود.

جدول زیر ساخت فعل ماضی را برای صیغه های مختلف نشان می دهد:

صیغه
ساخت
مثال

اول شخص مفرد
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + ماضی نقلی «بودن» (اول شخص مفرد)
برده بوده‌ام

دوم شخص مفرد
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + ماضی نقلی «بودن» (دوم شخص مفرد)
برده بوده‌ای

سوم شخص مفرد
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + ماضی نقلی «بودن» (سوم شخص مفرد)
برده بوده است

اول شخص جمع
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + ماضی نقلی «بودن» (اول شخص جمع)
برده بوده‌ایم

دوم شخص جمع
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + ماضی نقلی «بودن» (دوم شخص جمع)
برده بوده‌اید

سوم شخص جمع
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + ماضی نقلی «بودن» (سوم شخص جمع)
برده بوده‌اند

زمان گذشته در موارد زیر استفاده می شود:

واقعه کنونی را که در گذشته های دور اتفاق افتاده و در قالب یک روایت بیان می شود:

به نظر می رسد یک روز معلم در کلاس خوابش برد و او یواشکی وارد کلاس شد.

فعل ماضی التزامی

مضارع از ترکیب صفت مفعول (مضرب بعلاوه ه) و مضارع ساده «بودن» تشکیل می شود.

جدول زیر ساخت فعل ماضی را برای صیغه های مختلف نشان می دهد:

صیغه
ساخت
مثال

اول شخص مفرد
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + مضارع ساده «باشیدن» (اول شخص مفرد)
برده باشم

دوم شخص مفرد
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + مضارع ساده «باشیدن» (دوم شخص مفرد)
برده باشی

سوم شخص مفرد
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + مضارع ساده «باشیدن» (سوم شخص مفرد)
برده باشد

اول شخص جمع
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + مضارع ساده «باشیدن» (اول شخص جمع)
برده باشیم

دوم شخص جمع
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + مضارع ساده «باشیدن» (دوم شخص جمع)
برده باشید

سوم شخص جمع
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + مضارع ساده «باشیدن» (سوم شخص جمع)
برده باشند

زمان گذشته در موارد زیر استفاده می شود:

بیان رویداد حاضر در گذشته با تردید:

شاید کتاب را آورده است.

بیان حال به گذشته با میل:

کاش کتاب را با خود آورده بود.

بیان فعل با شرط:

اگر کتاب را بیاورد می توانم آن را پست کنم.

بیان فعل با مقایسه:

حرفش آنقدر بد بود که انگار آب سردی به صورتم پاشیده شده بود.

فعل را بعد از علائم استثنا بیان کنید:

من به آنها چیزی نگفتم، مگر اینکه او ماجرا را تعریف کند.

بیان فعل برای بیان نیاز:

یک فرد برای موفقیت باید چشم اندازی از آینده داشته باشد.

به جای فعل فعلی در جمله زیر

یک نفر را با خود آورده بود تا جدیت خود را برای مسابقه نشان دهد.

فعل را از مصدر “داشتن” بسازید:

توجه داشته باشید همراه داشتن موبایل در امتحان فردا ممنوع است.

فعل ماضی مستمر

ماضی استمراری (بتنی) در واقع ماضی استمراری است که با گذشته ساده «داشتن» ترکیب می شود.

جدول زیر ساخت فعل گذشته استمراری را برای صیغه های مختلف نشان می دهد:

صیغه
ساخت
مثال

اول شخص مفرد
ماضی ساده «داشتن» (داشتم) + ماضی استمراری
داشتم می‌بردم

دوم شخص مفرد
ماضی ساده «داشتن» (داشتی) + ماضی استمراری
داشتی می‌بردی

سوم شخص مفرد
ماضی ساده «داشتن» (داشت) + ماضی استمراری
داشت می‌برد

اول شخص جمع
ماضی ساده «داشتن» (داشتیم) + ماضی استمراری
داشتیم می‌بردیم

دوم شخص جمع
ماضی ساده «داشتن» (داشتید) + ماضی استمراری
داشتید می‌بردید

سوم شخص جمع
ماضی ساده «داشتن» (داشتند) + ماضی استمراری
داشتند می‌بردند

گذشته استمراری در موارد زیر استفاده می شود:

فعل about to رخ دادن را در زمان گذشته بیان کنید:

داشتم می رفتم که صدایم بلند شد.

فعل ماضی مستمر نقلی

فعل گذشته استمراری متعدی از ترکیب فعل ماضی متعدی «داشتن» و فعل متعدی فعل اصلی تشکیل می شود.

جدول زیر ساخت فعل گذشته استمراری را برای صیغه های مختلف نشان می دهد:

صیغه
ساخت
مثال

اول شخص مفرد
ماضی نقلی «داشتن» (داشته‌ام) + ماضی نقلی
داشته‌ام می‌برده‌ام

دوم شخص مفرد
ماضی نقلی «داشتن» (داشته‌ای) + ماضی نقلی
داشته‌ای می‌برده‌ای

سوم شخص مفرد
ماضی نقلی «داشتن» (داشته است)‌ + ماضی نقلی
داشته‌ (است) می‌برده (است)

اول شخص جمع
ماضی نقلی «داشتن» (داشته‌ایم) + ماضی نقلی
داشته‌ایم می‌برده‌ایم

دوم شخص جمع
ماضی نقلی «داشتن» (داشته‌اید) + ماضی نقلی
داشته‌اید می‌برده‌اید

سوم شخص جمع
ماضی نقلی «داشتن» (داشته‌اند) + ماضی نقلی
داشته‌اند می‌برده‌اند

متعدی گذشته استمراری در موارد زیر استفاده می شود:

فعل about to رخ دادن را در حالت گذشته بیان کنید:

دیروز از سر کار آمدند و تازه به خانه آمده بودند که ماشین را دیدند.

فعل فاعل

فاعل فعلي است كه معمولاً زمان حال يا آينده را نشان مي دهد. فاعل در زبان فارسی به سه دسته فعل، مضارع واجب و مضارع (متن) تقسیم می شود.

فعل مضارع اخباری

فعل فاعل اخباری از ترکیب «می توان» و فاعل به اضافه معرف ساخته شده است.

جدول زیر ساخت ماضی فعل خبر را برای صیغه های مختلف نشان می دهد:

صیغه
ساخت
مثال

اول شخص مفرد
می + بن مضارع + شناسه (اول شخص مفرد)
می‌آورم

دوم شخص مفرد
می + بن مضارع + شناسه (دوم شخص مفرد)
می‌آوری

سوم شخص مفرد
می + بن مضارع + شناسه (سوم شخص مفرد)
می‌آورد

اول شخص جمع
می + بن مضارع + شناسه (اول شخص جمع)
می‌آوریم

دوم شخص جمع
می + بن مضارع + شناسه (دوم شخص جمع)
می‌آورید

سوم شخص جمع
می + بن مضارع + شناسه (سوم شخص جمع)
می‌آورند

از جمله فعلی در موارد زیر استفاده می شود:

وقوع فعل را در حال بیان کنید:

کتاب را کجا می برید؟ کتاب را به کتابخانه می آورم.

بیان افعالی که به طور پیوسته در گذشته، حال و آینده رخ می دهند:

شب ها و روزها می آیند و می روند.

بیان انجام کارهای معمول:

من هر روز پیاده روی سر کار می روم.

وضعیت را مشخص کنید:

اگه خوابی چراغا رو خاموش میکنم

وقوع فعل را در آینده بیان کنید:

دو هفته دیگه میرم مسافرت

به جای زمان گذشته در تاریخ یا اخبار:

مشکل اینجاست که معلم به مدرسه می آید و متوجه می شود که دانش آموزی وجود ندارد.

برای شروع نقل قول:

می گویند: در آن زمان چنین آیین هایی وجود داشت.

فعل مضارع التزامی

برای مفعول ساختن فعل حاضر از ترکیب «ب» و فاعل و معرف استفاده می شود.

جدول زیر ساخت فعل فعلی را برای صیغه های مختلف نشان می دهد:

صیغه
ساخت
مثال

اول شخص مفرد
بـ + بن مضارع + شناسه (اول شخص مفرد)
بیاورم

دوم شخص مفرد
بـ + بن مضارع + شناسه (دوم شخص مفرد)
بیاوری

سوم شخص مفرد
بـ + بن مضارع + شناسه (سوم شخص مفرد)
بیاورد

اول شخص جمع
بـ + بن مضارع + شناسه (اول شخص جمع)
بیاوریم

دوم شخص جمع
بـ + بن مضارع + شناسه (دوم شخص جمع)
بیاورید

سوم شخص جمع
بـ + بن مضارع + شناسه (سوم شخص جمع)
بیاورند

فاعل در موارد زیر به کار می رود:

ابراز تردید در اجرای کار یا وقوع واقعه:

شاید نامه من امروز برسد.

بیان تکمیل یک کار یا وقوع یک رویداد با یک آرزو:

دوست دارم نامه ام امروز به دستم برسد.

وضعیت را مشخص کنید:

اگر نامه ام رسید به شما می گویم چه خبر است.

مجازات شرط را بیان کنید:

اگه ماشین بیاری منم میام.

بعد از افعال و کلماتی که دلالت بر اراده و وجوب و غیره دارند. :

امشب باید برم اونجا

شب زود خوابیدن ضروری است.

من می خواهم فریاد بزنم

فعل مضارع مستمر

فعل حال استمراری (بتن فعلی) از فعل حال ساده «داشتن» به اضافه فعل مضارع تشکیل شده است.

جدول زیر ساخت فعل فعلی را برای صیغه های مختلف نشان می دهد:

صیغه
ساخت
مثال

اول شخص مفرد
دارم + مضارع اخباری
دارم می‌آورم

دوم شخص مفرد
داری + مضارع اخباری
داری می‌آوری

سوم شخص مفرد
دارد + مضارع اخباری
دارد می‌آورد

اول شخص جمع
داریم + مضارع اخباری
داریم می‌آوریم

دوم شخص جمع
دارید + مضارع اخباری
دارید می‌آورید

سوم شخص جمع
دارند + مضارع اخباری
دارند می‌آورند

از جمله فعلی در موارد زیر استفاده می شود:

رویداد یا حالتی را که در شرف وقوع است یا در حال وقوع است بیان کنید:

ماشین را به تعمیرگاه می برم.

ماشینو درست میکنم

فعل آینده

فعل آینده از ترکیب فعل حال ساده فعل «خواستن» و فعل ماضی فعل اصلی تشکیل می شود.

جدول زیر ساخت فعل آینده را برای صیغه های مختلف نشان می دهد:

صیغه
ساخت
مثال

اول شخص مفرد
خواهم +  بن ماضی
خواهم برد

دوم شخص مفرد
خواهی + بن ماضی
خواهی برد

سوم شخص مفرد
خواهد + بن ماضی
خواهد برد

اول شخص جمع
خواهیم + بن ماضی
خواهیم برد

دوم شخص جمع
خواهید + بن ماضی
خواهید برد

سوم شخص جمع
خواهند + بن ماضی
خواهند برد

فعل آینده در موارد زیر استفاده می شود:

وقوع فعل را در آینده بیان کنید:

احمد هفته آینده به خانه ما می آید.

در جملات زیر برای بیان مهلت:

اگه ماشین درست بشه دو روز دیگه میام شهر شما.

انواع افعال فارسی از نظر دستور و دعا

ما دو نوع فعل دیگر داریم، یکی دستور دادن و دیگری دعا کردن.

فعل چیست؟

فعل تشریحی

فعل دستور همان طور که از نامش پیداست برای بیان دستور یا دستوری به کار می رود که می دهیم یا از کسی می خواهیم کاری را انجام دهد. ساخت فعل اغلب به دو صورت انجام می شود:

دوم شخص مفرد: ب + جمع بن: آوردن

دوم شخص جمع: ب + بن مجراع + يد: آوردن

فعل دعا کردن

این نوع فعل در گذشته برای بیان دعا وجود داشته است و از سوم شخص مفرد حال ساده یا مضاف به اضافه علامت «الف» قبل از معرف تشکیل شده است. مثلاً فعل بیامرزاد:

خدا رحمتش کند.

انواع فعل فارسی از نظر گذرا

افعال فارسی از نظر گذرا به سه دسته ناگذر (امر، متعدی) و متعدی تقسیم می شوند.

فعل متعدی

فعلی که بدون مفعول معنای کامل ندارد و باید مفعولی داشته باشد تا معنی کامل داشته باشد و از فاعل به مفعول عبور کند، فعل متعدی یا متعدی می گویند. فعل جمله «احمد کتاب آورد» متعدی یا متعدی است، زیرا مفعول باید در جمله باشد تا معنای آن کامل شود.

فعل غیر گذرا (ضروری)

زمانی که بدون مفعول معنا را می رساند و در جمله زیر نیازی به مفعول نیست، فعل مجهول نامیده می شود. در جمله «احمد آمد» فعل مجعول یا لازم است زیرا چنانکه می بینیم نیازی به مفعول ندارد.

فعل مضاعف

این یک فعل حال دووجهی است که گاهی به صورت متعدی و گاهی به صورت مجهول به کار می رود. به عنوان مثال، فعل “شکستن” را در نظر بگیرید که می توان آن را به دو صورت زیر در یک جمله استفاده کرد:

گلدان شیشه ای شکست.

احمد با تبر سنگ را شکست.

همانطور که می بینیم، فعل “شکستن” در جمله اول غیر گذرا و در جمله دوم متعدی است.

انواع فعل فارسی از نظر دقت و عدم تعین

انواع فعل فارسی با توجه به شناخته شدن یا نبودن آنها به دو دسته معین و مجهول تقسیم می شوند.

فعل شناخته شده

فعل معلوم فعلی است که فاعل آن معلوم باشد. به عنوان مثال، موضوع در جملات زیر واضح است:

احمد آمد.

احمد کتاب را آورد.

فعل مجهول

فعل مجهول فعلی است که در آن فاعل ذکر نشده و ماهیت جمله مفعول است نه فاعل. برای مثال جملات زیر را در نظر بگیرید:

کتاب آورده شده است.

خطی روی دیوار کشیده شده است.

از آنجایی که این تنها فعل متعدی است که می تواند مفعول داشته باشد، می توان نتیجه گرفت که فعل مجهول همیشه از یک فعل متعدی تشکیل می شود و حالت یک فعل مجهول را دارد. شما نمی توانید از یک فعل مجهول فعل مجهول بسازید. برای مثال فعل «آمد» را در نظر بگیرید. اگر بخواهیم آن را به زمان ماضی بنویسیم «آمد» می شود که معنایی ندارد و اصلاً چنین زمان حال وجود ندارد.

اما چگونه یک فعل مجهول بسازیم؟ برای ساختن فعل نامعین مراحل زیر را طی می کنیم:

حذف موجودیت جمله

مفعول جمله را به جای نهاد قرار دهید و در صورت وجود علامت «را» را بردارید

فعل جمله را به صفت مفعول تبدیل کنید

برای ساختن فعل از فعل کمکی «به شدن»، «نگاه کردن»، «چرخش» استفاده کنید

مطابقت شناسه با موجودیت جدید

این فرآیند را با یک مثال بررسی می کنیم. به جمله معروف «احمد موز را خورد» توجه کنید. با گذراندن مراحل بالا به عبارت ناآشنا «موز خورده شد» خواهیم رسید.

می بینیم که فعل معین «خورد» با فعل مجهول «خورده شد» جایگزین شده است.

در موارد زیر از فعل مجهول استفاده می کنیم:

وقتی موضوع ناشناخته است.

در زدند (نمی دانیم چه کسی در را زد).

وقتی گوینده روی فعل تمرکز می کند نه فاعل:

کیف دزدیده شد (مهم این است که کیف دزدیده شده است، نه اینکه کی کیف را دزدیده است).

وقتی نمی خواهیم فاعل مشخص شود و فعل و مفعول مهمتر هستند:

دزد هنگام فرار کشته شد.

انواع فعل فارسی از نظر کامل بودن و نسبیت

انواع افعال فارسی را می توان به دو دسته افعال کامل و افعال نسبی طبقه بندی کرد.

فعل کامل

افعال کامل معنی کامل دارند و برای انجام یا موافقت با یک عمل خاص استفاده می شوند. از جمله این افعال می توان به «خوردن»، «شنیدن» و… اشاره کرد.

فعل ربطی

در مقابل افعال کامل، افعال رابطه ای قرار دارند که رایج ترین آنها عبارتند از: بودن، بودن، بودن، بودن، بودن، بودن و …. این افعال معنی کامل ندارند و فقط برای نفی و اثبات به کار می روند.

توجه: افعال نگاه کردن و نگاه کردن فقط در صورتی افعال نسبی خواهند بود که معنای آنها تبدیل شود.

انواع فعل فارسی از نظر کامل و نقص

یکی دیگر از جنبه هایی که می توان انواع افعال فارسی را طبقه بندی کرد این است که آیا فعل در همه زمان ها معین است یا خیر.

فعل ناقص

افعالی که تمام ساخت و زمان ها را ندارند یا رایج نیستند را فعل ناقص می گویند. به عنوان مثال، فعل «بودن» فقط برای فعل فعلی (am، e، is، am، id و) استفاده می شود و برای زمان های دیگر استفاده نمی شود.

فعل کامل

بر خلاف افعال ناقص، افعال کامل قرار می گیرند، تمام ساخت ها و زمان های آنها مشترک و استفاده می شود. مثلاً فعل «خوردن» کامل است.

انواع افعال فارسی از نظر ساخت

افعال فارسی به سه دسته ساده، پیشوندی و مرکب تقسیم می شوند.

فعل ساده

این یک فعل زمان حال ساده است که از یک فعل خاص تشکیل شده است و قابل تقسیم نیست. مثلاً بگیر، برو، بیا، بخور و غیره. یکی از این افعال هستند.

فعل پیشوند

برخی از افعال از یک پیشوند به اضافه یک فعل مرکب از یک فعل اصلی تشکیل شده اند. بنابراین اضافه کردن یک پیشوند معنای فعل اصلی را تغییر می دهد. برای مثال فعل ساده « آمدن » را در نظر بگیرید. با این فعل می توانید افعال پیشوند زیر را ایجاد کنید:

ورودی: ورودی

فرود: فرود آمدن

برگرد: برگرد

و…

فعل مرکب

افعال مرکب از ترکیب یک اسم یا صفت با یک فعل تشکیل می شوند، به طوری که مجموع کلمات آنها فقط یک معنی خواهد داشت:

اسمیه + اسمیه: اسمیه

سوال + پرسیدن: بپرس

ریلکس + رها کردن: رها کردن

و…

سوالات متداول در مورد انواع افعال فارسی

در این بخش به چند سوال متداول در مورد انواع فعل فارسی و نحوه ساخت آنها به اختصار پاسخ می دهیم.

فعل چیست؟

ریشه فعل حاوی معنای اصلی فعل است که در تمام اشکال فعل یکسان می ماند.

فعل فعل چگونه تشکیل می شود؟

فاعل با امری شدن فعل و حذف «ب» از ابتدای آن به دست می آید.

تمرین مربوط به انواع افعال فارسی

برای ارزیابی عملکرد خود در “انواع و ساخت افعال فارسی – با مثال و به زبان ساده” می توانید از تمرین های پیشنهادی زیر استفاده کنید. تمرین از 10 سوال تشکیل شده است و پس از پاسخ به تمامی سوالات و نمایان شدن دکمه “دریافت نتیجه آزمون” می توانید نمره عملکرد خود را مشاهده کرده و پاسخ های صحیح و نادرست را نیز مشاهده کنید. پاسخ سوالات نیز پس از هر آزمون داده می شود.

1. کدام گزینه مفعول ندارد؟

اگر در خانه ای ماندید، نام آن را برای مدت طولانی بگویید

صبر کنید تا این سخنرانی تمام شود، سپس پاسخ خود را بدهید

تحت تأثیر رفتار دوست است.

برای افزایش عقل و دینت

2. فعل “من می خوانم” در این جمله به چه زمانی اشاره دارد؟ روزی دیوان حنظله بادغیسی همی را خواندم.

گذشته استمراری

گذشته ساده

مضارع

گذشته استمراری

3. کدام گزینه از ویژگی های فعل است؟

همه موارد

4. در کدام گزینه حرف مضارع به اشتباه نوشته شده است؟

برو برو

خوردن خورده شده

نوشتن: نویسنده

خواندن: خواننده

5- کدام یک از این افعال فعل ماضی ندارد؟

خواندم

نوشتم

قرار بود به

آنها میروند

6. کدام گزینه سوم شخص مفرد است؟

خواندن

خواندن

7. کدام گزینه از نظر زمان با سایر افعال متفاوت است؟

من می روم

بستر

خواهد رفت

در حال نوشتن

8. کدام گزینه در مورد این عبارت صحیح است؟ یک نفر نباید زیاد بگوید و حرف دیگری را قطع نکند».

نگو – نگو – ماضی

زمان گذشته نگو – نکن

نگو – نکن – مفعول فعل

نگو – نکن – فعل امری

9. کدام گزینه در مورد این آیه صحیح نیست؟ «ماهتریگر در دهان شیر است

وندی

فعل پیشوند

فعل تشریحی

پیوند وابسته

10 در کدام گزینه فاعل وجود ندارد؟

ما می خوانیم

ما نوشتیم

پرنده

نتیجه

در این مقاله با انواع افعال فارسی و نحوه ساخت آنها آشنا شدیم. فهمیدیم که برای ساختن یک فعل، چه گذشته و چه حال، به فعل نیاز داریم. برای تشکیل ماضی فعل، باید حرف «ن» را از مصدر آن حذف کنید. بن مزارع نیز با ساختن فعل ماضی و حذف حرف «ب» ابتدای آن ساخته می شود. همچنین یاد گرفتیم که افعال فارسی از نظر زمان، امری یا استعاذه، متعدی یا غیر متعدی به چند دسته تقسیم می شوند و هر کدام را با یک مثال مرور کردیم.

منابع:

دستور زبان فارسی ۲ (انوری و احمدی گیوی)
مجله فرادرس

سید سراج حمیدی (+)

سید سراج حمیدی دانش‌آموخته مهندسی برق است و به ریاضیات و زبان و ادبیات فارسی علاقه دارد. او آموزش‌های مهندسی برق، ریاضیات و ادبیات مجله فرادرس را می‌نویسد.

مطالب مرتبط

برچسب‌ها